Krabben

Er zijn mensen die de gebeurtenissen in het leven met open armen en een glimlach ontvangen en er zijn mensen die daar grote moeite mee hebben. Johan behoort duidelijk tot de tweede categorie. Ik zou wel durven stellen dat er in zijn leven weinig ruimte is voor spontaniteit en verrassing. Johans leven is getekend door angsten en rituelen. Het een veroorzaakt door het ander en dat weer door het eerste, als in een vicieuze cirkel.

Vergelijk het met een korstje op je lichaam. Even eraan krabben voelt lekker, maar de jeuk komt al snel weer net zo hard terug, dus je gaat nog meer krabben, met nog meer jeuk als gevolg. En dit kan net zo lang doorgaan totdat het korstje loslaat en de wond langzamer herstelt dan wanneer je niets had gedaan. Dat is de truc. Niks doen. Wachten tot de jeuk verdwijnt en de wond herstelt.

Johan leeft bijvoorbeeld met de angst dat zijn hond dood gaat als hij niet met zijn linkervoet als eerst over een drempel stapt. Je kunt je voorstellen hoeveel drempels men op een dag tegenkomt, laat staan in een maand of een jaar. Elke keer als Johan een drempel tegenkomt, hoort hij in gedachte een stemmetje: ‘Met links, anders gaat je hond dood.’ Wat zou jij doen? De makkelijkste weg is eraan toegeven. Wat is de moeite om met links over de drempel te stappen als je daarmee je hond in leven houdt? Je doet het en waarschijnlijk vergeet jij deze gedachte weer, maar Johan niet. Bij de volgende drempel komt die stem weer net zo hard terug. Soms zelfs een tikkeltje luider. ‘Met LINKS, anders gaat je hond dood! Doe het voor de zekerheid.’ Dus Johan doet braaf wat hij zichzelf oplegt. Voor de hond. Voor zijn gemoedsrust. Even krabben aan het korstje. En ondertussen snapt Johan heus wel dat linkervoeten, drempels en honden vrij weinig met elkaar te maken hebben. Er zijn tot dusver geen gevallen bekend van honden die zijn gestorven doordat hun baasje met de verkeerde voet over een drempel stapte. ‘Nog niet,’ zou Johan zeggen, ‘ik neem geen risico.’

Helaas voor Johan blijft het daar niet bij. Er zijn – in eerste instantie ongemerkt – tientallen van zulke regels bij gekomen. Arme Johan trekt voor het slapengaan alle stekkers uit het stopcontact, want stel je voor dat er kortsluiting ontstaat of, nog erger, brand. Dat wil Johan voorkomen. En als hij dan net lekker in bed ligt, bekruipt hem het gevoel dat hij een stekker is vergeten. Of misschien zit er wel een stekker half in het stopcontact. Hup, Johan weer uit bed, controleert alles, vals alarm, terug in bed, klaar wakker. Twijfel, twijfel, heb je wel echt goed gekeken? Johan weer uit bed, controleert, enzovoort, enzovoort. Het korstje is eraf en de wond is allesbehalve genezen. Johan controleert steeds meer in huis. De voordeur. Het gasfornuis. Zijn er openstaande ramen waar hij niets van weet en staat alles wel op de juiste plek? En hij doet dit ook niet meer alleen voor het slapengaan. Van ‘s morgens vroeg tot ‘s avonds laat is Johan bezig. Als hij klaar is met zijn uitputtende routine begint hij weer van vooraf aan. Wie weet wat er in de tussentijd is gebeurd? Misschien heeft iemand wel een stoel verschoven of het gasfornuis gebruikt – had ik al gezegd dat Johan alleen woont? Als een minutieus uitgewerkte choreografie beweegt Johan door zijn huis. Tijd voor een baan heeft Johan niet meer. Laat staan tijd voor ontspanning. De twijfel, angst en spanning vreten aan hem.

Ik hoop dat je nu begrijpt waarom er in Johans leven op dit moment geen ruimte is voor spontaniteit en verrassing. Elke onverwachte gebeurtenis kan een ramp uitlokken. En dat wil Johan boven alles voorkomen. Johan zit vast in zijn vicieuze cirkel. Hij weet dat zijn gedachten niet realistisch zijn en dat hij zijn angsten overdrijft, maar hij kan het gewoon niet laten. Maak je je zorgen om Johan? Laat ik dan maar verklappen dat het goedkomt met hem. Na jaren van dwang en schaamte komt hij terecht bij een psycholoog. Zij leert hem om niet toe te geven aan zijn dwanggedachten en stapje voor stapje te stoppen met de dwanghandelingen. Hij zal de stress en angst moeten uitzitten en daardoor leren dat ze vanzelf afnemen. Stap maar met rechts over de drempel en ga verder met je dag. Is je hond doodgegaan? Was je angst reëel? Met kleine stapjes leert Johan zijn dwang te overwinnen. Wat in Johans wereld niet eens bestond – het niet uitvoeren van zijn dwanghandelingen – bleek de oplossing te zijn. Niet meer krabben, maar de jeuk accepteren. Het wordt vanzelf minder.

Ik ben Johan. Mijn valse alarm gaat echt nog regelmatig af, maar ik heb geleerd om er niet aan toe te geven. Niet krabben, denk ik dan. En dat helpt.

Guido Knoop, juni 2022