Hoe ik ongewild expert word in diverse thema’s

Over obsessief lezen

Stel, je verblijft in de jungle van Suriname en je kunt alleen zo nu en dan even internetten. Dan gebruik je die tijd om aan vrienden te vertellen hoe bijzonder het daar is en je stuurt jaloersmakende foto’s, toch? In mijn geval besteedde ik deze tijd wekenlang aan het lezen over rabiës en vleermuizen.

Nog een illustratie. Je bent met een groep leeftijdsgenoten ergens in Afrika voor een project. Je bent in de grote stad en de groep gaat dolenthousiast op verkenning. Jij geeft aan dat je even alleen wilt zijn. Je hebt behoefte aan wat rust. Maar, in werkelijkheid ga je naar een winkel met studieboeken en probeer je met het microbiologieboek in de hand in korte tijd zo veel mogelijk kennis over virussen op te zuigen. Het voelt als race tegen de klok: je hebt maar beperkt de tijd en moet zo veel mogelijk kennis in je opnemen. Totaal overprikkeld loop je uiteindelijk de winkel uit. 

Dit zijn voorbeelden van hoe ik in sommige periodes verstrikt kan raken in het obsessief moeten lezen over specifieke thema’s. Dit kunnen enerzijds onderwerpen zijn waar een duidelijke angst aan gekoppeld zit, met name ziektebeelden. Anderzijds kunnen dit hele random thema’s zijn die zomaar oppoppen. Ik haal bijvoorbeeld een frisse neus in de tuin en word gestoord door een vlieg die om me heen zoemt. Ineens realiseer ik me: ‘ik weet niks over vliegen! Hoe kan het dat ik al 31 jaar leef en nog stééds niks weet van een alledaags verschijnsel zoals een vlieg?’

Hoe oud kunnen vliegen worden? Welke soorten bestaan er? Hoe ver kunnen ze vliegen? Wat eten ze? Hoe planten ze zich voort? En ga zo maar door. Voor ik het me realiseer lees ik de ene na de andere publicatie op internet over ‘de vlieg’. Los van dat het vreemd is, kun je je afvragen waarom dit een probleem zou zijn. Het gaat hier over prioriteiten stellen. Het voélt alsof het thema NU op dit moment van wezenlijk belang is. Alsof ik het niet langer kan verdragen dat ik al 31 jaar leef zonder kennis ervan te hebben. Het moét worden aangepakt en wel het liefst zo snel mogelijk. Soms verlies ik dan de tijd uit het oog en de taken die ik moest doen. Dan moet ik ineens erg haasten om nog op tijd te komen of taken in de avonduren en het weekend afmaken. 

Waar het gaat om thema’s gekoppeld aan angst, kan het lezen in periodes doorgaan tot diep in de nacht. Een adrenaline rush wint het dan van uitputting. Het vóelt noodzakelijk om door te lezen. Het gaat dan niet langer om het opdoen van kennis, maar om het bezig zijn met ‘het’ onderwerp en de drang om elk artikel gelezen te willen hebben. Aandacht aan het onderwerp schenken voelt volgens de dwang immers veiliger dan zo ‘onverantwoord, laks en nalatig’ te zijn en er geen acht op te slaan. 

Het meest ‘noodzakelijke’ materiaal zijn wetenschappelijke publicaties over het thema dat de angstige obsessie vormt. Wanneer ik door het beperkte Nederlandse aanbod heen ben, schakel ik over op Engels en sporadisch op Spaans.  Zolang ik tijd besteed aan het onderwerp, hoef ik de échte confrontatie met mijn onrust niet aan te gaan. Die gaat namelijk over de reële kans in het leven om ziek te worden en het omgaan met existentiële vragen waar niemand antwoord op heeft. Vraagstukken over leven en dood zijn zó ongrijpbaar en misselijkmakend eng, dat ik maar beter kan lezen over een thema waar we enige kennis van hebben.

Het probleem met obsessief lezen is dat het thema totáál uit zijn context wordt gehaald. Er is een reële kans op iets, maar het raakt volledig uitvergroot. Je ontwikkelt een tunnelvisie en het voelt in toenemende mate alsof haast alle geschreven bronnen dát specifieke onderwerp betreffen. Alsof het alomtegenwoordig is; bijvoorbeeld een ziekte die altijd en overal aanwezig is, alleen al te zien aan de hoeveelheid beschikbare bronnen. Door de hyperfocus erop kom ik het vervolgens ook daadwerkelijk regelmatig tegen in de media, in tijdschriften en op de radio. Dit bevestigt in mijn hoofd ‘de omvang van het probleem’.

Nu ik mij realiseer hoe het mechanisme werkt, lukt het me regelmatig het lezen te stoppen. Ik moet mijzelf simpelweg verbieden om nog langer over het thema te lezen en de initiële onrust daaropvolgend te blijven verdragen. Vooral wanneer ik samen met een therapeut tot dit besluit kom, sterkt dit me extra in het willen nakomen van de afspraak. Ik merk dat de drang tot lezen kan afzwakken en uitdoven. Het blíjft echter een valkuil, waar ik in stressvolle periodes regelmatig tóch weer intrap. Dan is er een nieuw ‘noodzakelijk’ thema ontstaan waarover ik misschien niet 31 jaar, maar 32 jaar zonder kennis heb geleefd. Hoogste tijd dus om het aan te pakken.